Dewey Onlu Sınıflandırma Sistemi, Amherst kolejinde öğrenci olan MelvilDewey (1851-1931) tarafından 1876 yılında kolejin kütüphanesini düzenlemek için geliştirilen kütüphane tasnif sistemidir. Başlangıçta sınırlı bir hizmet alanına hitap eden bu sistem, sonraki süreçte tüm dünyada kullanılan bir tasnif sistemine dönüşür.

Gelişen teknoloji, ilerleyen bilim ve değişen şartlara uygun şekilde sistem üzerinde sürekli güncellemeler yapılmış, içerik; kitap halinde defalarca basılmıştır.Ülkemizde de Dewey Onlu Tasnif ve Relatif Endeks ismiyle tercüme edilen 15. baskı 1962 yılında yayınlanmıştır. 15. Baskıda yer alan İslam dini bölümü de önceki gibi Dewey’in temel on ana  başlığına uygun şekilde hazırlanmıştır. 1993 yılında ise 20. basımı tercüme edilerek aktif halde kullanılmıştır. Ama bu basım çeşitli açılardan eleştirilmiştir. Günümüzde ise İSAM Kütüphanesi dâhil birçok kütüphane 15. basımı temel almaktadır. Bu sebeple biz de bu yazımızda 15. basımı ele alacağız.

Dewey Onlu Sınıflandırma Sistemi açık raf düzeniyle hizmet veren kütüphanelerde tercih edilir. Bu sistemde kitaplar konu ve içeriklerine göre kendileri için tespit edilmiş olan sayısal değerlerle çeşitli disiplin başlıklarında tasnife tabi tutulurlar. Okuyucu aradığı kitabı ve o kitapla aynı konu ve türdeki kitapları aynı numara altında yan yana görme ve kolay bir şekilde bulma imkânına sahiptir. Dewey Onlu Sınıflandırma sisteminde diğer sistemlerin aksine -yazar ismiyle ilgili özel uygulamalar müstesna- harf kullanılmaz, tasnif sadece rakamlarla yapılır.[1]Numaratik bir tasnif sistemidir

Dewey Onlu Sınıflama Sistemi, geçmiş zamanlardan bu yana, dünyada var olan bütün bilgi alanlarını on ana bölüme ayırmış, bu alanlardan her birini üç basamaklı sayılarla göstermiştir:

• 000 Genel Konular(Ansiklopedi, Kütüphanecilik vb.)
• 100 Felsefe & Psikoloji
• 200 Din
• 300 Toplum Bilimleri
• 400 Dil ve Dil Bilim
• 500 Doğa Bilimleri & Matematik
• 600 Teknoloji (Uygulamalı Bilimler)
• 700 Sanat(Güzel Sanatlar)
• 800 Edebiyat & Retorik
• 900 Coğrafya & Tarih

Bu üç basamaklı sayıların(800:edebiyat üzerine genel eserler) ikinci basamaklarına yeniden sayılar yer­leştirilerek, her sayı yeniden on ana bölüme ayrılmış ve bir konunun alt dallarını gösterme olanağı sağlanmıştır. (örn: 820,İngiliz edebiyatı) Bu sayıların da üçüncü basamağına sayılar konarak daha ayrın­tılı konuları gösterme olanağı bulunur. (örn: 821,İngiliz şiiri) Eğer daha ayrıntılı bir bölmeye gitmek istenirse, ilk üç sayıdan sonra bir nokta konularak başka bölmeler de yapılabilir. (örn: 821.01,İngiliz şiiri üzerine kuramsal yazılar)

Bu şekilde konu ayrıntılı hale geldikçe daha spesifik numaralar kullanılır. Relatif  indeks (ilişki dizini)  ve notasyon sistemiyle her bir kitap, konusuna göre ayrı bir bölümde kendine yer bulur. Relatif indeks herhangi bir konunun farklı disiplin başlıkları altında değerlendirilmesini sağlayan önemli bir unsurdur. Temel sayısal değerin sonuna konan noktanın akabinde verilen sayısal değer, bu ayrıntılı tasnife imkân tanır.[2]Eklenen her bir rakam, tasnifi daha ayrıntılı hale getirir.

Dewey Onlu Sınıflandırma Sistemi’nde din bilimleri 200-299 alanı içerisinde tasnif edilir. Hıristiyanlığa mensup insanlar tarafından geliştirilmesi sebebiyle 200 ile 300 arasına yayılan din bilimleri tasnifinin önemli bir kısmı Hıristiyanlık dini ve bu dinle ilgili inanç esasları, ibadetler ve mezhepler gibi konulara ayrılmış, Hıristiyanlık açısından en ince ayrıntıyı dikkate alacak bir tasnif yapılmıştır. Başta İslam olmak üzere diğer dinler ile ilgili tasnif ise çok kısa tutulmuş, hatta bazı konularla ilgili tasnif numarası dahi verilmemiştir.

Dewey Onlu Sınıflandırma Sistemi, İslam ülkelerinde en çok tercih edilen tasnif sistemidir. Bununla birlikte en yetersiz bulunan ve üzerinde en çok genişletme ve uyarlama yapılan kısmın 297 İslam Dini bölümü olduğu görülür.[3]Sistemin genel usulü gereği İslami İlimler on ana başlıkta değerlendirilmiş, bu ana başlıkların altında mezkûr ilimlerle ilgili alt başlıklar oluşturulmuştur. Ana başlıklar şu şekildedir:

Bir kütüphanede aynı konu numarasını alan birden çok kitap bulunur. Tek bir kitabın yerini kesin olarak belirleyebilmek için bu kitapların sınıflama numaralarının altına, kitabın yazarının anıldığı ismin ilk üç harfi ve eserin isminin ilk harfi alınarak araya nokta konulup yazılır.

Örneğin: Sabûnî’nin el-Kifâyefi’l-hidâye eserini Dewey sistemli bir kütüphanede bulmak için eser öncelikle kelam eserleri yani 297.4 ile numarandırılmışraflar arasında aranmalıdır. Kelam alanında birçok eser olduğundan Sabuni’nin eserlerinde bu numaranın altında isminin ilk üç harfi yani “SAB” yazacaktır. Sabuni’nin eserleri arasında el-Kifayefi’l-hidaye eseri için ise isminden sonra nokta konarak eserin ilk harfi-harfi tarif atılarak- eklenir. (SAB.K)

Bu sistemde bazı tasnif sorunlarıyla karşılaşılmaktadır. Bunlardan bazıları: alan karmaşası, tasniflerde yer almayan konular, bölüm-alt bölüm uyumsuzluğu tasnif hatalarından bir kısmı kütüphanelerin yetkilileri tarafından düzeltilmekte ise de netice itibariyle genel geçerliği olan uygulamalara olan ihtiyaç halen devam etmektedir. Zira bireysel çözüm çabaları bireylerin tercihlerine göre şekillenerek sınırlı etki oluşturmakta ve genel bir uygulamaya dönüşmeden farklı tasnif anlayışlarını doğurmaktadır.

Kaynakça

Dewey, Melvil (1962), Dewey Onlu Tasnif ve Relatif Endeks (edit. Hızır, Nusret – Argon, İkbal), İstanbul: MEB Basımevi.

Gündoğdu, Fahriye (1993), Dewey Onlu Sınıflandırması ve İslam Literatürünün Sınıflandırma Sorunları, TKD, 7/1, 21-32.
(1997), 297 İslam Dini ve İslam İlimleri Sınıflama Cetveli ve Bağlantılı Dizini, Ankara: Milli Kütüphane Başkanlığı Yayınları.

Pakin, Erol (1972), Dewey Tasnif Sistemi’nin Türkiye’de Uygulanması, TKDB, 21/3, 150-158.

Güven, Abdullah Muaz; Şahin, Necati,(2017), Dewey Onlu Sınıflandırma Sisteminin İslami İlimler Tasnifi Açısından Değerlendirilmesi (İSAM Kütüphanesi- NEÜ İlahiyat Fakültesi Kütüphanesi Örneği)

[1]Pakin, 1974: 228

[2]Güven Abdullah Muaz; Şahin Necati, 2017: 416

[3]Gündoğdu, 1997: IIV